Geuren
Geuren kunnen een grote rol spelen om het gevoel van welbevinden te bevorderen. Goed gekozen geuren doen iets met je. Ze stellen gerust, stimuleren de eetlust, of kunnen helpen een gezonde slaap te bevorderen. Wanneer je je ergens goed genoeg voelt om je ongerustheid (gedeeltelijk) van je af te schudden bevordert dat in belangrijke mate je gevoel van welbevinden en het beter in je vel zitten.
Message in a Bottle – Boodschap in een flesje
Geuren kunnen persoonlijke herinneringen oproepen en spreken in de hersenen emotionele reacties aan, die aan het welbevinden kunnen vergroten. Essentiele olien en CO2 extracten geven eigenlijk een boodschap in een flesje. Wist je dat veel mensen beter slapen wanneer hun favoriete geur in de slaapkamer aanwezig kan zijn? En dat bij mensen in de palliatieve fase geurige (puur natuurlijke) essentiële oliën tot verlichting van angst en stress kunnen leiden? En dat mensen met dementie vaak heel positief reageren op geuren uit lang vervlogen tijden?
Bij Kicozo helpen we je om in te spelen op geurbeleving en de juiste keuzes te maken. Het is belangrijk om te weten of zo goed mogelijk in te schatten – met behulp van familie bijvoorbeeld – of iemand de geur die je in gedachten hebt inderdaad associeert met een fijne herinnering of gebeurtenis.
Zo denk ik bij de geur van roos uit het flesje in het traditionele houten kokertje direct aan de fijne tijd die ik in 2019 samen met mijn lief Kees mocht beleven in de Bulgaarse rozenvelden. De “message in the bottle” van de pure rozenolie is er een van net zo pure liefde, niet alleen voor mijn partner, maar ook voor de natuur, mijn vak en de mensen voor wie ik iets kan betekenen.
De geur van terpentijn- en dennenolie doet veel mensen aan pas gewreven meubelen, terwijl patchouli vaak associaties oproept met de hippietijd van toen.
Voor de een is de plantenboodschap van lavendelolie er een van rust en kalmte, terwijl een ander eerder aan vakanties denkt in de Provence.
Veiligheid
Het is belangrijk om bij kwetsbare patiënten het gebruik van geuren te toetsen aan hun situatie d.m.v. een anamnese. Zo kom je er veelal tijdig achter of de geur wel gewenst is en veilig toe te passen of juist ongewenst (en daardoor onrust of agitatie kan geven) of onveilig of zelfs gevaarlijk is (denk aan inzetten van rozemarijn bij epilepsie, of toepassen van citroenolie in glaasjes water). Het zondermeer maar overal verdampen c.q. “diffusen” van geuren is aan veel voorwaarden gebonden en is zeker niet overal gewenst.
Het is dus belangrijk jezelf goed op de hoogte te brengen van het werken met AromaZorg (of AromaTherapie) en te houden. Daarvoor biedt Kicozo uitgebreide scholingsmogelijkheden en verzorgt publicaties. Met dat in je “rugzakje” kan AromaZorg een waardevolle aanvulling betekenen op je zorg.
Zorgverleners kunnen geuren natuurlijk ook voor zichzelf benutten, om af en toe een frisse wind door een bedompte ruimte te laten waaien, een vitaliserende douche te nemen, tot rust te komen of juist alert te blijven. Het werken wordt prettiger wanneer ruimten met nare luchtjes weer fris ruiken en wanneer er ruimte is voor een moment ontspanning.
Geuren & ontwikkeling
De reukzin wordt tijdens de zesde maand van de zwangerschap gevormd. Als een kindje na 24 weken zwangerschap geboren wordt blijkt het ook al diverse smaken te kunnen onderscheiden. Geur is van groot belang in ons leven. Ook tussen ouders en kind, speciaal van een baby naar zijn of haar mama, is geur cruciaal, omdat in de eerste uren en dagen het gezichtsvermogen van de baby nog zeer beperkt is. Kinderen worden geboren met een geweldige reukzin. Baby’s herkennen hun moeder al snel aan haar geur. Hij heeft dan al geleerd voedsel, welbehagen, warmte en geborgenheid te associëren met een bepaalde geur, n.l. die van zijn eigen moeder. En er is voor een ouder niets mooiers dan de zoetbloemige geur van een baby. Die olfactorische communicatie nodigt als vanzelfsprekend uit tot aanraken, koesteren en verzorgen.
Associaties en emoties
Bij het opgroeien en de ontwikkeling van de hersenen leren kinderen meer geuren kennen en onderscheiden. Ook worden aan geuren associaties en emoties gekoppeld. Deze kunnen erg krachtig zijn en jaren na de eerste ervaring nog tot herinneringen leiden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan vanille, mandarijn, appeltaart en speculoos. Wetenschappers in Israel hebben ontdekt dat vroege geuren in de hersenen een voorkeursbehandeling krijgen. Of ze vies of lekker zijn, dat maakt niet uit. De geur van cake die in de oven staat. Van een bitter hoestdrankje. Iedereen kent geuren uit zijn jeugd waar je een heel goede of juist slechte herinnering aan hebt, het staat ook wel bekend als het Proust fenomeen. De geuren lijken een voorkeursbehandeling te krijgen in je geheugen. Eerder onderzoek wees al uit dat eerste geuren makkelijker een herinnering tot stand kunnen brengen dan geuren die later volgen. Onderzoekers aan het Weizman Institute of Science in Israel wilden wel eens weten of dit ook echt in de hersenen te zien was. Of er voor sommige geuren een soort stempel wordt achtergelaten met ‘vroege geur: voorrang’. Ze beschrijven hun bevindingen in Current Biology (2009). Als volwassene kunnen we vaak feilloos de herinneringen oproepen wanneer we deze geuren ruiken, of zelfs alleen de geur benoemen.
Limbisch systeem
Geuren worden namelijk in hun geheel als code opgenomen in ons geheugen. Als je een specifieke geur ruikt, herinner je je ook hoe iets eruit zag en zelfs hoe iets klonk of smaakte. Geuren gaan langs het cognitieve brein, net als muziek overigens. Geursignalen worden namelijk rechtstreeks doorgegeven aan het lymbisch systeem in de hersenen. Het ligt vlak naast het deel van de hersenen waar het geheugen zit. Hierdoor kunnen geuren onmiddellijk emotionele of instinctieve reacties oproepen. De associaties die iemand met een geur heeft, heeft dan ook een gevolg voor de werking ervan. Is een geur prettig voor een ontvanger(tje), dan zal deze zich daarbij prettiger voelen en beter kunnen ontspannen.
Onaangename geuren
Wanneer er ergens duidelijk maar ook minder duidelijk nare geuren hangen, dan willen onze overlevingsmechanismen eigenlijk maar één ding: weg wezen! We willen er niet blijven. Al onze instincten waarschuwen ons voor de “onveilige” situatie. Niet alleen voor de zorgvrager zelf, maar ook voor bezoek en zorgverleners is het verblijven in een ruimte waar het vies ruikt een nare ervaring. Hoe vaak komt het niet voor dat de kleinkinderen oma of opa niet willen bezoeken omdat het zo “stinkt”? Hoe vaak wordt door patiënten, bezoekers en zorgverleners niet geklaagd dat het op de afdeling zo naar ruikt? Het is niet overal mogelijk ramen en deuren open te zetten en lukt het ondanks alle maatregelen om spoelkeukens en karren met gebruikt incontinentiemateriaal uit gangen te weren niet om de nare geuren te verdrijven. Denk verder aan naar ruikende wonden bij kwetsbare zorgvragers zoals in de dermatologie, oncologie en terminale zorg.
Gelukkig weten zorgverleners meestal hun zelfbeheersing te bewaren en lukt het hen met een relatief stoicijns gezicht de zorgvrager alle benodigde zorg te everlenen, maar prettig is het natuurlijk voor niemand. Bij diverse projecten, klein en groot, hebben wij van De Levensboom substantieel kunnen bijdragen aan het verbeteren van de sfeer en geur op kamers, afdelingen en complete instellingen. We hebben de juiste expertise om nare geuren weg te halen. Zo zijn onze Neutralscent producten ideaal voor het wegnemen van plasgeuren of de geuren van wonden en feces. Soms kunnen we de oorzaak niet wegnemen, maar kunnen diverse producten bijdragen aan het verminderen van de last die de oorzaak geeft. Ook kunnen zorgen voor op maat verzorgde geurplannen.
De slijmvliezen
Het vermogen geuren te ruiken is onlosmakelijk verbonden met gezonde en voldoende vochtige slijmvliezen. De slijmvliezen bij zieke kinderen staan niet alleen onder druk door het ziek zijn, medicatie of verminderde afweer. In instellingen komt er het probleem bij dat de lucht die via centrale luchtverversingssystemen verspreid wordt, erg droog is. De slijvliezen drogen daardoor uit, met alle gevolgen vandien. Niet alleen is een droger slijmvlies minder goed in staat te ruiken, maar ook minder goed in staat zijn natuurlijke afweer gezond te houden (lysozyme).Zo hebben virussen en uiteindelijk bacteriën meer kans. Dit wordt vaak erg onderschat.
Geuren en ziek of verzwakt zijn
Het kunnen ruiken en de perceptie van geuren kunnen dramatisch veranderen wanneer we ziek worden. Zo is bekend dat chemotherapie en hormoontherapie onze perceptie kunnen veranderen. Ook zijn we meestal veel sensitiever dan normaal. Daarnaast kan door bestralingen, medicatie, drugsgebruik, hersenletsel of andere oorzaken schade zijn ontstaan aan het reuk-epitheel of het zenuwstelsel dat verantwoordelijk is voor het versturen en vertalen van de geurprikkel. Veel zieken zijn overigens extra gevoelig voor prikkels van buitenaf. Minder is dan meer, zogezegd. Met name in de laatste dagen zijn zorgvrager(tje)s hypersensitief, ook wanneer zij dat niet goed (meer) kunnen laten merken. Dan is het zeer conservatief met geuren werken aangewezen. Een half druppeltje kan dan al voldoende zijn, maar soms moet je je ook gewoonweg terugtrekken. Daarnaast kunnen associaties veranderen. Een geur die voorheen als aangenaam werd ervaren kan van “imago” totaal veranderen door traumatische ervaringen en nare herinneringen. Zo kan de geur van het ziekenhuis of de gedachte alleen al zorgen voor misselijkheid rondom palliatieve chemotherapie. Dat heeft grote consequenties voor het toepassen van geuren.
Advies & scholing
Zo zie je dat het inzetten van geuren toch niet zo simpel of risicoloos is als vaak wordt gedacht, vooral bij zieken in lichaam en geest. Het vragen van advies aan een ter zake deskundige en het volgen van scholing zijn dus belangrijk om geuren goed, veilig en effectief in te kunnen zetten. Uiteraard kunt u daarbij rekenen op de grote expertise die Kicozo in huis heeft.