Bij het gebruik van aquazorg – een term die afgeleid is van het bekendere “hydrotherapie” – in de zorg gebruiken we de diverse werkingsmechanismen van water om reacties in gang te zetten in het gehele lichaam.
Aquazorg definitie
“De (verpleegkundige) toepassing van water bij verschillende temperaturen en in zijn verschillende toestanden om verlichting van symptomen, versterking van de eigen krachtbronnen en een toestand van comfort en welbevinden te bereiken.”
Madeleine Kerkhof, 2008.
Aquazorg gaat verder dan het ontspannen baden of douchen. We kunnen met het gebruik van watertechnieken krampen verlichten, de spiertonus verbeteren, obstipatie verminderen, de stofwisseling kalmeren of stimuleren, de doorbloeding bevorderen, de vaatwanden versterken, ontstekingen tot rust brengen, de warmtehuishouding positief beïnvloeden, de respons op stress en spanningen verbeteren, gemakkelijker ontspannen en lekkerder slapen. Ook kunnen watertechnieken de conditie van de huid verbeteren.
Ik mag gerust zeggen dat Kicozo een succesvol pionier is in het vertalen van de vele mogelijkheden die het werken met aquazorg biedt naar eenvoudige toepassingen in de zorg. Vele zorgcentra zoals ziekenhuizen, verpleeghuizen en hospices hebben inmiddels een aantal van deze stukjes weldoende zorg geadopteerd en zijn opgetogen over de eenvoud en effectiviteit.
Maar wat maakt zo’n simpel stofje als water nu zo bijzonder? In onze scholingen leggen we uitgebreid uit hoe het een en ander in zijn werk gaat. Laten we hier eens kort kennis maken met diverse werkzame factoren.
Werkzame factoren
Hydrostatische druk
Met hydrostatische druk bedoelen we de druk die ons in een volbad, een jacuzi of zwembad van alle kanten gelijkmatig omringt. Gaat je het water in, dan neemt deze met de diepte toe. In een gewone badkuip is deze extra druk al verrassend groot, maar in een zwembad zien we het nog beter. Voorbeeld: als je tot ongeveer je heupen in het water staat, dan bevordert de hydrostatische druk rond je benen de afvoer in de aderen van de benen. Ga je tot je borst het water in, dan stimuleert de waterdruk ook het terugstromen van bloed uit de buikholte naar het hart. Het middenrif buigt omhoog bij het uitademen en plant de druk in de borstholte voort. Ga je tot aan je hals het water in, dan zullen de drukverhoudingen inwerken op hart en grote bloedvaten, iets waarmee rekening gehouden moet worden wanneer zorgvragers hartklachten, of een onstabiele bloedsomloop hebben.
De opwaartse druk van het water
De opwaartse druk van het water brengt ogenschijnlijk het gewicht van het lichaam terug tot een minimum, bevordert de ontspanning van de spieren en vergemakkelijkt de bewegingen. Die opwaartse kracht van het water wordt in De Kloosterhoeve tijdens het baden vooral benut in de aanwezige jacuzi (de bubbels hoeven niet noodzakelijk aan te staan). Bewoners kunnen hierin prima kleine oefeningen doen, zich beter ontspannen en ook de doorbloeding van spieren en gewrichten wordt bevorderd.
De wrijvingsweerstand van water
De wrijvingsweerstand van het water werkt remmend op de bewegingen en wordt vooral via spierversterkende oefeningen goed benut. Wordt een lichaam(sdeel) door het water bewogen, dan moet een bepaalde “weerstand” worden overwonnen, die groter wordt naarmate de beweging sneller is en het raakoppervlak groter. Voer je een zwemstoot uit met de blote voet, dan is de weerstand minder dan dezelfde beweging met zwemvliezen aan. Samen met een fysiotherapeut kunnen in een zwembad of therapiebad oefeningen gedaan worden die de spieren en het gehele bewegingsapparaat helpen versterken.
Aanvullende mechanische factoren
Er zijn nog meer aanvullende invloeden op de werking van water. Denk hierbij aan toepassing van druk door massage onder water met de doucheslang, aan een bubbelmechanisme of het gelijktijdig wrijven of borstelen van armen of benen. Deze kunnen een goed effect hebben, mits ontvangers een relatief gezond vaatstelsel, geen ernstige spataderen of acute ontstekingen van de gewrichten hebben op het moment van toediening.
Toevoegingen aan water
Een zeker gehalte aan van nature in het water opgeloste stoffen kunnen een extra toegevoegde waarde vormen. Denk aan bijvoorbeeld zout of andere mineralen, maar ook aan koolzuur, dat – ondersteund door onderzoek – effectief kan zijn bij doorbloedingsstoornissen en neuropathie. Verder kunnen we zelf het badwater verrijken met toevoegingen, zoals aromatische producten en plantenextracten. De opgeloste stoffen hechten zich op de huid of worden er door opgenomen en kunnen zo in het lichaam effecten bewerkstelligen.
Temperatuur van het water
De mate waarin door ons lichaam temperatuurverschillen worden waargenomen hangt van zowel de receptoren, als de warmte- of koudegraad en van de gebruikte warmtegeleider af. Water is een betere geleider van temperatuur dan lucht. Dat is de reden waarom we in een warm bad sneller en beter opwarmen dan in warme lucht van eenzelfde temperatuur. Anderzijds koelen we in een koel bad sneller af dan in koele lucht van eenzelfde temperatuur.
Met de toegepaste temperatuur van het gebruikte water, die inwerkt op bijna alle functies van het lichaam en die vooral de warmteregulatie van het lichaam beïnvloedt, kunnen in het lichaam diverse effecten worden bereikt. Er wordt overwegend warm (hoger dan de huidtemperatuur) en koel water (lager dan de huidtemperatuur) gebruikt.
Lichaamstemperatuur
De temperatuur in de kern van ons lichaam functioneert het beste bij zo’n 37°C. We spreken van koorts bij temperaturen vanaf 38,5˚C en onderkoeling begint vanaf 35˚C. Zoals je ziet is de marge tussen een normale lichaamstemperatuur en een potentieel bedreigende temperatuur dus erg klein. Het lichaam zal er daarom, tenzij het dat niet kan door zeer ernstig hersenletsel na een trauma, alles aan doen om direct op signalen van verstoring te reageren en de lichaamskerntemperatuur weer naar normale waarden terug te brengen.
Reactie van het lichaam op warmte & hitte
Dreigt oververhitting van het lichaam, bijvoorbeeld op een erg hete zomerdag, dan wordt meer warmte aan de omgeving afgegeven. We zien een rode huidskleur en er wordt zweet gevormd. Het zweet verdampt op de huid en zorgt zo voor afkoeling aan de lucht. De warmteuitstraling en zweetverdamping mogen dan niet gehinderd worden, want dan worden de natuurlijke reguleringssystemen lam gelegd, waardoor de lichaamskerntemperatuur teveel oploopt. Een (voor de betreffende persoon te) heet volbad kan zo tot flauw vallen of erger leiden. Gebruiken we gedurende korte tijd en/of lokaal hogere temperaturen dan kan dit juist tot positieve effecten leiden, zoals verbeterde doorbloeding, ontspanning van het weefsel en vermindering van pijn en stijfheid. Denk aan heerlijk warme kompressen, wikkels en pakkingen voor stijve spieren en banden, bij krampen, etc.
Reactie van het lichaam op koelte & koude
Neigt het lichaam tot onderkoeling, dan beschermt het zich door de bloedvaten in de huid samen te trekken waardoor we een bleke huidskleur krijgen. Verder verhoogt het de stofwisseling. Door rillen en bibberen probeert het lichaam het temperatuursevenwicht te herstellen. Wanneer het lichaam onvoldoende op kan warmen kan dat leiden tot schade. Hoe verder een lichaamsdeel verwijderd is van de warme kern (hart, aorta), hoe meer schade aan de circulatie. Daarom kunnen tenen zo gemakkelijk bevriezen.
Gebruiken we gedurende kortere tijd c.q. lokaal lage temperaturen, dan kunnen we een vermindering van zwelling bereiken. Denk aan koele kompressen voor kneuzingen of 1e graads brandwonden. Verder kan een verlaging van koorts bereikt worden met herhaald toegepaste koelte.
Tot slot zijn er interventies die juist leiden tot het lokaal “opstarten van de interne kachel”. Op dit laatste principe is de koele buikwassing gebaseerd, een van de meest eenvoudige en effectieve interventies bij obstipatie.
Koele en warme temperaturen toepassen voor meer welbevinden
Hoewel in zijn algemeenheid matige warmte aan te bevelen is bij het baden of douchen, kunnen we met gebruikmaking van de temperatuur van water diverse effecten bereiken voor het verbeteren van het welbevinden, zoals hierboven al omschreven. Grote voordelen van het werken met water zijn het beschikbaar zijn van warm en koel water, het gebruiksgemak en de snelheid waarmee de interventie kan worden toegediend of aangewend. Het effect is, mits op de juiste wijze toegepast en rekening houdend met indicaties en contra-indicaties, vaak buitengewoon positief. Ook hier is het kennis nemen van de fysiologie van het werken met water en de training van vaardigheden van groot belang om succes te hebben. Daarbij kan Kicozo jou en je organisatie ondersteunen, niet alleen met advies en training, maar ook met onze helpdesk daarna.