Emotionele & Spirituele Ondersteuning
in de Laatste Fase 12 mei j.l.
Verslag
Door Madeleine Kerkhof, Bestuursvoorzitter Kicozo & Organisator Kicozo Symposium
Op 12 mei j.l. werd weer ons jaarlijkse Kicozo symposium gehouden, dit maal op de prachtige locatie van Bovendonk te Hoeven (N.Br) met niet alleen aandacht voor de patiënt en diens naasten in de laatste dagen en stervensfase – we besteedden ook aandacht aan de deelnemers, de zorgprofessional aan het bed. Daarbij was het ook nog de Dag van de Verpleging, dus reden te over om hen in het zonnetje te zetten en handvatten en inspirerende ervaringen te delen.
We hadden een mooi programma met mensen uit de praktijk. Sommigen had ik gevraagd om hun persoonlijke verhaal te komen delen, anderen om de deelnemers handvatten te geven, hun kennis op te frissen of aan te vullen, of nieuwe inzichten te geven. En dat leverde een afwisselende dag op met voor ieder wat wils. Hoeveel spirituele aspecten je ervaarde was mede verbonden met de workshop keuze die de deelnemers maakten. Voor de een waren juist de praktische tools fijn, voor anderen het aardse, of juist meer het energetische.
Verder waren er ontroerende momenten zoals prachtig gezongen liederen, een namenritueel met namen van dierbaren en een bijzonder duo-optreden van Lilian en Olaf.
Als afsluiter was er presentatie van mijn nieuwe Engelstalige boek Clinical Aromacare, Aromatherapy in Health Care & Practice.
De dag werd enorm goed gewaardeerd en alle deelnemers vonden de locatie in het voormalige priesterseminarie geweldig. Hoewel de akoestiek in de ’s ochtends nog wat frisse kapel te wensen overliet maakte de speciale ambiance en de warme verbinding en betrokkenheid met elkaar veel goed. Hierbij een verslag dat ik maakte aan de hand van mijn eigen ervaringen en die van de deelnemers middels hun reacties en latere evaluaties.
De opening door mijzelf, Kicozo’s bestuursvoorzitter Madeleine Kerkhof, was een combinatie van een warm welkom, inzicht in wat Kicozo kan betekenen in de Complementaire Zorg en een verwijzing naar de Handreiking Complementaire Zorg op Pallialine.nl waaraan ik intensief meewerkte.
Mede vanwege de Dag van de Verpleging sloot ik de opening af met een zeer gewaardeerde en ontroerende herinnering aan mijn moeder Dorien Koks, ook een verpleegkundige die in de zorg de gelukkigste jaren van haar leven kende.
Ik gaf daarna de microfoon aan Marcellino Bogers, auteur van het boek Humor als Verpleegkundige Interventie, die op zijn kenmerkende luchtige en hilarische wijze de deelnemers uitnodigde tot interactie en boeide tot het laatste woord, want dat humor thuis hoort in de zorg is maar weer eens bevestigd.
Als prachtig intermezzo zong Linsey Gadella, die behalve verpleegkundige ook een getalenteerde en gepassioneerde zangeres is, de sterren van de hemel met haar vertolking van The Rose van Bette Middler. De akoestiek deed haar onvoldoende eer aan, maar wat zong ze het fantastisch mooi.
Later op de middag (met beter geluid) trad ze nogmaals op met Fields of Gold in de versie van Eva Cassidy. Linsey’s emotie was voelbaar en velen van ons hadden tranen in de ogen en kippenvel door haar zuivere stem en haar warme hart.
Een heel andere spreker was gevraagd over zijn lange loopbaan als arts voor palliatieve zorg te vertellen, als om de geschiedenis van de eerste ontwikkelingen die hij meemaakte, te verbinden met het nu. Frans Baar, de Nestor van de palliatieve zorg nam de tijd om ons mee te nemen naar die eerste jaren, toen verpleegkundigen nog “zusters” waren en met zijn zachte stem en warme betrokkenheid sprak hij veel deelnemers aan. Thuis komen, zo omschreef een van de deelnemers het.
De plenaire ochtend werd afgesloten door Martine Busch, een super inspirerende persoonlijkheid, Verbinder met een hoofdletter V in de zorg en complementaire zorg. Zij nam ons in een (te – mea culpa, mea maxima culpa) korte sessie mee naar de stand van zaken op complementair gebied. Ondanks de korte tijd wist Martine haar boodschap helder te brengen met een mooi filmpje als illustratie. De deelnemers waardeerden de duidelijke en beknopte presentatie, waaruit ook hoop sprak voor de toekomst van complementaire zorg in de zorg.
In de pauze was er een koffie en thee buffet met iets lekkers en konden de deelnemers – net als eerder bij aankomst – met elkaar kennis maken of bij praten. Toch leuk om te vermelden… 65% van de deelnemers had deelgenomen aan eerdere Kicozo symposia. Dat zegt toch wel iets.
Op de evaluaties las ik daarover: “een warm bad”, “altijd weer een mooi en verbindend symposium” en “wow, wat een geweldige sfeer en locatie”.
Kicozo’s symposia zijn met nadruk geen commerciële evenementen met verkoopstands van producten, maar enkele sprekers kregen de gelegenheid hun boeken te laten inzien en aanschaffen en er waren tafels van collega opleiders met informatie over hun scholingsaanbod.
Na de pauze verspreiden de deelnemers zich naar de diverse subzalen voor de 1e workshopronde.
Ervaren spreker Marion Giesberts, Coördinator Vervolgopleidingen Pijn en Complementaire Zorg aan HAN/VDO naam haar deelnemers in de workshop Pijn in de Laatste Fase mee in de wereld van pijnmechanismen en hoe groot de belasting van pijn is voor patiënten en hun naasten in de laatste fase. De deelnemers waardeerden Marion en haar sessie om het heldere verhaal, goede casuïstiek en voorbeelden, de interactie, praktische handvatten en prettige persoonlijkheid.
Een heel andere, soms voor deelnemers onverwachte wending, gaf verpleegkundige, ervaringsdeskundige en coach Thomas Groen aan de titel Nabijheid van zijn workshop, waar het doel was om met zijn eigen verhaal hen te inspireren om anders te kijken naar jezelf blijven in de zorg van nu, in het nabij de ander zijn. De techniek liet hem helaas in de steek, maar hij loste het geweldig op en fascineerde de deelnemers met zijn transformatie en kwetsbaarheid waaruit zijn kracht sprak. “Ik werd er stil van” schreef iemand.
Als iemand aanraaktechnieken bij kwetsbare patiënten tot een complementaire kunst heeft verheven is het wel Klara van Zuijdam die met haar Touch for Care cursisten in diverse settingen leert hoe groot de weldaad kan zijn van aanraking en massage in de zorg. In haar workshop focuste zij op de Aanraking bij de Laatste Fase van Dementie. Een weldoende aanraking gaat voorbij het cognitieve, naar troost en nabij zijn. De deelnemers ervaarden er mooie praktische en handzame technieken die erg gewaardeerd werden.
Met mijn eigen workshop Geuren van Troost, nodigde ik – Madeleine Kerkhof – de deelnemers uit om de ratio achter zich te laten en de aangeboden geuren diep te ervaren, ook hier voorbij het cognitieve te gaan en tot in je ziel te laten doordringen. Velen weten hoe praktisch en pragmatisch ik van nature ben maar dat liet ik nu even los. De sfeer van de kapel droeg extra bij aan de beleving van kostbare geuren zoals oranjebloesem, wierook, mirre, sandelhout en roos. Eigenlijk was de tijd een beetje te kort, maar toch lukte het om alle deelnemers een “Comfort Crème” voor zichzelf te laten maken met een druppeltje van hun favoriete essentiële olie, iets dat erg op prijs gesteld werd.
Na de workshops was er een eenvoudige maar lekkere vegetarische lunch. Het weer was intussen ook wat aangenamer geworden dan in de ochtend en zo verspreidden de deelnemers zich over het terrein, genietend van het buiten zijn en elkaars gezelschap.
Na de lunch was er een plenaire middagronde waarin Verbinding centraal stond, tussen mensen en landen met als insteek excellente palliatieve en terminale zorg.
Arts voor Supportive Care Ruben van Coevorden in het AvL, voorheen de oprichter en Hospice Arts van het Joods Hospice Immanuel te Amsterdam, vertelde zijn verhaal. Velen van ons luisterden geboeid en ontroerd. Een deelnemer schreef “Die wil je als dokter!” Erg gewaardeerd werd ook dat in het AvL vandaag de dag veel aandacht is voor complementaire zorg. Ruben en ik werken hierin samen aan de integratie daarvan in diverse aspecten van de zorg, zoals bij pijn en angst, misselijkheid en mondzorg. Een fijne spreker met een prachtig levensverhaal.
Helemaal uit Australië was ze gekomen, mijn collega en vriendin Deby Atterby, aromatherapeut en opleider met haar eigen vakblad en congres in haar thuisland. Haar passie voor Australische essentiële oliën, zoals manuka, tea tree en eucalyptus, was te voelen en te horen in haar gloedvolle presentatie Palliatieve Aromazorg in Australië. In het Engels en met de nodige vaktermen, dat wel, dus niet altijd makkelijk te volgen voor iedereen (zij krijgen de dia’s natuurlijk in de mail), maar de deelnemers vonden de sessie waardevol en leerzaam. Daarbij legde ze ook de verbinding tussen de oliën en palliatieve zorg voor de traditionele bevolking van haar thuisland. Heel inspirerend.
In België, vlak over de grens met mijn eigen dorp en de locatie van de Kicozo campus, in Wuustwezel, staat het hospice Coda in een prachtige omgeving. Hoofdverpleegkundige Nati Oorts gaf ons met haar presentatie de Belgisch/Vlaamse Kijk op Spirituele Ondersteuning, waarin de natuur een belangrijke rol speelt, een kijkje in het hospice en hoe zij complementaire zorg maar ook andere elementen die het patiënten en dierbaren zo comfortabel mogelijk maken en hen, inclusief kinderen, te betrekken bij de periode aan het levenseinde. Nati vond het spannend, maar wat deed ze het geweldig. Op haar eigen bescheiden wijze gaf ze ons nieuwe eenvoudige en dus makkelijk inzetbare ideeën en wist ze ons te boeien en te inspireren.
Na de pauze volgde de 2e workshop ronde waarvoor de deelnemers zich begaven naar de diverse subzalen.
Onze teamgenoot Marion Beek gaf in de kapel de workshop Energetisch Welzijn, waarin ze liet zien en ervaren hoe down to earth energetisch werken eigenlijk kan zijn. Het is een steeds vaker geaccepteerde verpleegkundige interventie – en nu ook aanwezig in de nieuwe Handreiking Complementaire Zorg op Pallialine.nl – waarvan ook steeds meer studies de positieve effecten aantonen. Marion legde het volgens de deelnemers heel goed uit en de oefeningen waren interessant. Voor een daarvan las ze het protocol voor terwijl ze het voordeed. Ideaal, want de deelnemers ontvangen deze na het symposium ook per email waardoor de herkenbaarheid vergroot wordt. De deelnemers waardeerden ook de praktische handvatten om in de praktijk – ook voor henzelf – mee aan de slag te gaan.
Met haar workshop Aanraking in de Laatste Fase van Kanker wist Monique Hopmans haar deelnemers te boeien met haar duidelijke toelichting en praktische tips. Zij waardeerden haar zachtheid, warmte en uitleg enorm. Massage bij Kanker is een echte specialisatie en het is belangrijk voor het welzijn van patiënten om te weten wat wel en niet kan in de gegeven situatie. Monique nam hen mee in het meebewegen met de ander, zo belangrijk en juist in de laatste fase, waarin het fysieke van massage er minder toe doet dan het aandachtsvol aanraken en nabij zijn.
De antroposofie en de roos stonden centraal in de workshop van Toke Bezuijen: De Roos rond het Sterven. Toke bracht positieve bewustwording van hoe waardevol antroposofische verpleegkunde kan zijn en beschreef de roos als “in een liefdesbrief” zoals een van de deelnemers schreef. Het was anders dan misschien verwacht werd, maar ze werd omschreven als een bevlogen vrouw met een mooi verhaal met een mooi einde.
Onder de balken in een grote ruimte binnen Bovendonk konden deelnemers genieten van de workshop Weldaad van een Klankbad door onze teamgenoot Brigitte Sprenkels. De zaal was voor haarzelf verre van ideaal, want wat heeft ze een grote, prachtige en bijzondere collectie klankschalen en andere materialen die uiteenlopende klanken brengen, van een regenbui tot tinkelende belletjes en een grote gong. De deelnemers genoten enorm van de prachtige ervaring, die uitnodigde tot meer (en dat gaat komen op 17 november a.s.). Een deelnemer schreef “super enthousiast, voelde goed, klonk super”. En zo was het.
Na al die indrukken was het tijd voor een plenaire ontspanningsoefening. Alweer kreeg Martine Busch niet bepaald de meeste tijd toebedeeld, maar nu was er ook een goede reden voor: patiënten in de palliatieve fase hebben vaak weinig energie voor een langdurige(r) oefening en voor jezelf kan het ook super zijn om in korte tijd jezelf weer tot ontspanning te kunnen brengen, gewoon op je werk of thuis. Martine heeft met haar Van Praag Instituut ondermeer diverse CD’s ontwikkeld met geleide visualisatietechnieken voor ontspanning, bij pijn en bij chemotherapie.
Nu waren we duikelaartjes, die telkens omgeduwd kunnen worden. Als we ons voorstellen dat dit weliswaar kan gebeuren maar dat we toch altijd wel weer overeind komen, door onze innerlijke veerkracht helpt dat ons op onszelf te vertrouwen en daarmee tot ontspanning te komen. De korte sessie werd als zeer ontspannend en verbindend ervaren.
Daarna was het tijd voor een bijzonder ritueel In Liefdevolle Zorgzaamheid van Team Kicozo. Tijdens het voorbereiden van het symposium bedacht ik dat er altijd wel iemand is waaraan je vaak terugdenkt, door diens persoonlijkheid, diens overlijdensproces, de band die je met elkaar had (en nog hebt). Dus vroeg ik aan alle deelnemers om een naam te noemen van een dierbare die je nog eens graag genoemd zou hebben. Dat was niet makkelijk, want als je meerdere personen in gedachten hebt, wie kies je dan…
Alle namen werden in liefde opgeschreven en verdeeld onder de teamleden, met op hun lijstje natuurlijk ook een eigen dierbare… Je naam noemen en blijven noemen. Je bent niet vergeten. We verbinden ons met jou. Het initiatief werd enorm op prijs gesteld. Velen hadden tranen in de ogen en kippenvel maar een warm hart.
De laatste naam die werd voorgelezen was die van Daniëlle, de dochter van Lilian Boudewijn, die in 2006 overleed aan de gevolgen van kanker. Haar verdriet en liefde stopte zij via emails, berichten en gedichten in het schrijven van een boek “Hier heb ik helemaal geen tijd voor”. Lilian vertelde ons uitgebreid het verhaal van Danielle en nam ons mee in de symboliek van Kintsugi, waarin de scherven van iets dat gebroken is niet verborgen gelijmd worden, maar met goud liefdevol wordt gerepareerd als eerbetoon aan waar je sterker van geworden bent. Het was muisstil in de kapel toen Lilian haar verhaal deed. Samen met kleinkunstenaar Olaf Heijnen zette zij een van haar gedichten op muziek en wat speelde en zong Olaf dat geweldig. Tot tranen bewogen zaten velen van ons te luisteren. We waren diep ontroerd en geraakt.
Tja, en dan is het wel even schakelen naar het pragmatische, maar toch ook weer – voor mij dan toch – emotionele moment van de presentatie van mijn nieuwe Engelstalige boek aan Frans Baar, diezelfde Frans die mijn allereerste boek, Complementaire Zorg in de Palliatieve Zorgverlening, vrijwel exact 10 jaar eerder, in mei 2013, in ontvangst nam.
Destijds was Frans werkzaam in hospice Laurens Cadenza, waar hij mij ergens in 2010, samen met enkele collega dokters “op het spit legde” over de meerwaarde van complementaire zorg voor het welzijn van patiënten. Het is goed gekomen zullen we maar zeggen. Warme woorden van Frans waren ook nu mijn deel na de uitreiking.
Voor dat ik aan de werkelijke afsluiting toekwam werd ik even teruggefloten door mijn geweldige team, een warm bad van prachtige vrienden en collega’s, die hun waardering uitspraken en mij als attentie een prachtig beeldje en fles wijn schonken. Die moest wachten tot later, maar we dronken daarna wel een lekker drankje met sprekers en deelnemers, vergezeld van gezellige hapjes om op de mooie dag te toasten.
Graag wil ik dan nu (nogmaals) even iedereen bedanken die aan dit symposium heeft bijgedragen. In de eerste plaats mijn lief Kees Kerkhof, ons geweldige team, de mensen van Bovendonk, fotograaf Tom van Limpt en natuurlijk en vooral ook de deelnemers, die hieronder nog even wat mooie reacties gaven…
Wat een fantastische waardevolle dag
Wat heb ik genoten. Ik ga met voldoening naar huis en meenemen naar cliënten wat ik heb geleerd
Fijn om zoveel warmte en liefde te ervaren en zoveel bij te leren
Weer een fijn inspirerend symposium
Blij dat ik ben gekomen
Mijn eerste keer maar veel geleerd en mooie ontmoetingen er ervaringen
Een mooie dag, emotioneel en leerzaam
Fijn dat het een vegetarische lunch was
Heerlijke congrestas met fijne kadootjes
Ik heb genoten van de dag, het onderwerp, de verbinding met alle mensen
Prima geregeld, fijne organisatie
Waar emotionele en spirituele zorg om gaat
Mooie dag met een lach en een traan
Dank jullie wel voor jullie inzet
Een warm bad
Bijzondere locatie
Altijd weer een mooi en waardevol symposium
Verbindend en verwarmend
Dank voor deze prachtige, waardevolle, emotionele dag vol liefde en kennis
Het was weer prachtig
Tot volgend jaar!
Symposium 2024:
Thema Mondzorg & Spijsvertering
Datum 24 mei ’24
Locatie Tegelen (L):
Tarief, inclusief lekkere vegetarische lunch, koffie, thee & afsluitende aangeklede borrel: 199.00 euro p/p (BTW vrijgesteld).
Eenmaal aangemeld geldt voor individuele deelnemers een wettelijke annuleermogelijkheid van 14 dagen (geldt niet voor deelname namens c.q. door organisaties). Daarna wordt bij annulering tot 8 weken tevoren € 50 als bijdrage in de onkosten in rekening gebracht. Van 1 maart t/m 15 april 2023 € 75. Annuleren kan alleen schriftelijk. Daarna is annuleren niet meer mogelijk en blijft het volledige bedrag verschuldigd. Wel kun je je toegangsbewijs dan overdragen aan een ander.
De toewijzing van toegangsbewijzen en de workshopindeling geschiedt op volgorde van binnenkomst. Vol = vol. Je kunt eventueel op de wachtlijst komen wanneer het symposium volgeboekt is.
Accreditatie wordt aangevraagd bij het Kwaliteitsregister V&V.
Op alle cursussen, ook in company, conferenties en onze dienstverlening zijn onze algemene voorwaarden van toepassing. Je vindt ze op: https://www.kicozo.info/algemene-voorwaarden-kicozo/